Goedemorgen! Afgelopen week weer met veel stakeholders in de platformeconomie in gesprek geweest en het programma voor de drie workshops over de in mijn ogen drie meest onduidelijke issues in de platformeconomie rondgemaakt. Gaan mooie sessies worden. Ook aan een interessant debat over de platformeconomie deelgenomen, waar het mij opviel dat voor veel mensen platformwerk synoniem staat voor slecht betaald, freelance en kwetsbaar werk. Waar de huidige situatie in de markt (hoe zijn de maaltijdbezorgers die bij de restaurants in dienst zijn er aan toe?) niet in de discussie wordt meegenomen. Wat dat betreft hebben de huidige boegbeelden de reputatie, potentie en diversiteit van de kluseconomie nog niet veel goed gedaan. Tijd om daar verandering in te brengen. Ook werd mijn blog over vakbonden en platformen op een internationaal tech platform gepubliceerd en verscheen vanmorgen een nieuwe blog ‘de coöperatie als vakbond 2.0’. Ik vermaak mij wel 😉 Fijne week!
Juristen: samenwerken in coöperatie kan zzp’ers hogere tarieven opleveren | Het Financieele Dagblad
In dit artikel pleitten arbeidsrechtadvocaten Jaap van Slooten en Jorinde Holscher voor de introductie van de werkerscoöperatie. Een vehikel dat, in lijn met eerdere berichtgeving van de Autoriteit Consument & Markt (ACM), zzp platformwerkers moet helpen collectieve (tarief)afspraken te maken met de platformen waar zij voor werken. Een mooi concept dat ik ook in een eerdere blog heb behandeld, maar naar mijn smaak mist het een flinke scheut ambitie. Hier onder, maar ook in het vandaag verschenen stuk op Zipconomy, leg ik uit waarom.
Het coöperatieve model is van oudsher een rechtsvorm dat groepen aanbieders verenigd en laat profiteren van collectieve schaalvoordelen. In een tijd van gevoel van onmacht tegen machtige platformbedrijven, passeert het coöperatieve gedachtegoed regelmatig de revue.
De platformcoöperatie
Wat als we zelf eigenaar zijn van de platformen waar wij nu afhankelijk van zijn? Met dit gedachtegoed coinden professor Trebor Scholz van de linkse New School in New York en journalist Nathan Schneider in 2014 de term platformcoöperaties. Platformen waar de gebruikers van de platformen eigenaar én bestuurder van het platform zijn. Enkele succesvolle voorbeelden van taxi-, schoonmaak- en fotografencoöperaties die succesvol met een eigen platform (lokale) markt bedienen zijn een feit. Zij zijn de inspiratiebron voor velen, zo ook voor de deels Nederlandse sociale Airbnb variant Fairbnb. Ik deed zo’n twee jaar onderzoek naar dit fenomeen, in maart verschijnt een (open acces) paper dat ik samen met collega Koen Frenken schreef over dit onderwerp.
Een administratieve coöperatie
Een voorbeeld van een platformcoöperatie dicht bij huis is het van oorsprong Belgische coöperatie SMart, wat als missie heeft om de leden (freelancers) toe te laten hun economische activiteit te ontwikkelen binnen een veilig kader. Een meer nuchtere Nederlandse versie zou SMart als een payroll of administratieve coöperatie voor freelancers omschrijven. Bij de coöperatie zijn naar eigen zegge 85.000 freelancers aangesloten. SMart bedient van oorsprong vooral artiesten en kunstenaars: de drempel om in België als freelancer aan de slag te gaan is een stuk hoger dan die in Nederland.
Toen Deliveroo en de Belgische equivalent Take Eat Easy op de markt kwamen, heeft SMart de rol van wat van Slooten en Holscher omschrijven als de werkerscoöperatie op zich genomen. Naast de administratieve afhandelingen ontpopte SMart zich als een vakbond en dwong collectieve afspraken voor de maaltijdbezorgers met de twee platformen af. Zo kregen bezorgers per dienst minimaal 3 uur uitbetaald, fietslampjes en een helm en een bijdrage voor het gebruik van de smartphone en fiets. Toen Take Eat Easy failliet ging betaalde SMart uit een eigen waarborgfonds de resterende 340.000 euro aan achterstallige betalingen uit.
De coöperatie als vakbond
In bovenstaande casus zou je kunnen stellen dat SMart als administratieve coöperatie de rol van vakbond op zich heeft genomen. Niet door contributie te innen, maar door relevante dienstverlening aan haar leden aan te bieden en hier een verdienmodel aan vast te koppelen. De vakbond als werkgever, dat klinkt zo gek nog niet. Dat zou een vakbond als muziek in de oren moeten klinken.
Dit inzicht zet de afwijzende reactie van FNV Zelfstandig op het idee van van Slooten en Holscher in een ander daglicht. De werkerscoöperatie is in potentie een directe concurrent van de traditionele vakbond. De Zweedse onderzoeker Fredrik Söderqvist van vakbond Unionen waarschuwt vakbonden al langer dat wanneer zij online platformen niet adopteren, de workers hun eigen vakbond zullen starten.
Een abrupt einde
Toen de Belgische regering in 2017 een fiscaal aantrekkelijk kader optuigde voor platformbedrijven besloot Deliveroo om de samenwerking met SMart stop te zetten. Dit laat ook de kwetsbaarheid van het model van van Slooten en Holscher zien. Hoewel de werkerscoöperatie de krachten van een zwerm aanbieders op een platform bundelt, blijft er een afhankelijkheidsrelatie bestaan tussen de coöperatie en het platform. Een pure platformcoöperatie waar de leden ook daadwerkelijk eigenaar en bestuurder zijn van het platform is dan ook een veiligere optie. En mits goed uitgevoerd de nachtmerrie óf kans voor een vakbond 2.0.
Deliveroo-koerier wil geen zekerheid: ‘Als ik in dienst moet, stop ik ermee’ | De Volkskrant
In de Volkskrant van vorige week een artikel van 4 Deliveroo koeriers die het podium pakken en zeggen: FNV, bemoei je er niet mee. Twee dagen later verscheen het lezenswaardige column “iedereen heeft het recht zich te laten uitknijpen”.
Natuurlijk kun je een hoop vinden van beide stukken, maar de stukken analyserend kom ik op het volgende uit:
- De riders zeggen dat ze de bemoeienissen van de FNV niet waarderen, maar later in het stuk wordt toch duidelijk dat ze zich wel zorgen maken over zaken waar ze een collectief voor zullen moeten vormen om hier iets tegen te kunnen doen. Ik denk dat de vier heren prima open staan voor een vertegenwoordigend orgaan, maar dat ze niet het gevoel hebben dat FNV en zij op één lijn liggen;
- Er is hier duidelijk een probleem van het gat tussen individuele en collectieve / maatschappelijke belangen. De heren vinden dat ze zelf hun boontjes wel kunnen doppen, maar wanneer er iets mis gaat, dan is het uiteindelijk de maatschappij die voor de kosten opdraait. En daar ligt natuurlijk de kern van het probleem van heel het debat. En daar ligt een belangrijke opdracht voor de politiek om hier duidelijkheid in te scheppen. Soms moet je minder populaire beslissingen nemen voor een kleine groep, ten goede van het collectief. Dat is ook wat er in Amsterdam gebeurt met Airbnb. De ontwikkelingen zijn nadelig voor een kleine groep stakeholders, maar (als het goed is) goed voor de (leefbaarheid van de) stad.
Gig economy app seeks to balance UK workers and employers | Financial Times
Mooi voorbeeld van een ‘sociaal’ kluseconomie platform in de UK, welke mede is gefinancierd door een lokale vakbond.
Het platform heeft een aantal kenmerken:
- Het is puur bedoeld voor incidentele klusjes: als een opdrachtgever jou drie keer via het platform inhuurt, dan geef het platform aan dat je deze persoon zelf in dienst moet nemen. Het is natuurlijk de vraag of dit dan ook gebeurt. De aanbieders zijn freelancers en kunnen dus prima buiten het platform om factureren. Of het gaat zwart;
- Er is geen vergoeding voor de aanbieder, alleen voor de klant. Deze betaalt een vaste prijs per klus, ongeacht het aantal uren of het tarief. FNV Horeca en Temper hebben overigens ook afgesproken dat bij Temper alleen de klant en niet de aanbieder betaald. Bij uitzendwerk is dit overigens standaard: het is verbonden om geld in te houden van de aanbieder;
- Er is een minimum tarief (wat bij meer platformen gangbaar is);
- De data is door de gebruiker te downloaden (de vraag is natuurlijk wat je er aan hebt en wij in Europa hebben natuurlijk GDPR);
- Er is geen algoritme;
- Het richt zich op een doelgroep waar een paar tientjes extra in de week een groot verschil kan maken.
Hoewel het een mooi initiatief is, is het natuurlijk de vraag de ‘sociale’ claim van het platform gerechtvaardigd is. De aanbieder is freelancer, heeft geen verzekering, bouwt niets op en hoewel het voor de doelgroep waar het zich op richt een mooie oplossing biedt, zie ik eigenlijk verder geen verschil met andere ‘commerciële’ platformen. Op zich natuurlijk niets mis mee, maar wel goed om hier duidelijk over te zijn.
Handelaren online platformen beter beschermd | Twinkle
Vorige week berichtte ik nog over een nieuwe wet in India die platformen (marktplaatsen) waar aanbieders hun spullen verkopen, maar waar het platform ook zelf aanbieder is aanspreekt op hun verantwoordelijkheid.
Ook in Oostenrijk zijn de mededingingsautoriteiten een onderzoek naar Amazon gestart en in dezelfde lijn kwam vorige week dit bericht voorbij: “Partners die via platformen als bol.com of Amazon hun waar verkopen, worden in de toekomst beter beschermd. Dat heeft de Europese Commissie bepaald.”
Onderdeel van deze nieuwe wet is dat accounts niet zonder opgaaf van reden mogen worden verwijderd, dat veranderingen in de algemene voorwaarden minimaal 15 dagen vooraf moeten worden bekendgemaakt en moeten platformen transparanter zijn over ‘hoe zij goederen en diensten rangschikken’ op hun website.
In het bericht op de website van de commissie staat niet specifiek dat dit ook van toepassing is op de collaborative economy, de term die in Brussel wordt gebruikt voor de deel- en kluseconomie. Het stuk lezende lijkt het niet zo te zijn, maar helemaal zeker ben ik er niet van. Ook omdat platformen zich graag als e-commerce platform positioneren, hoewel de rechter daar regelmatig anders over denkt.
Mooie ontwikkelingen dus, al ben ik wel heel benieuwd hoe de handhaving hiervan er uit gaat zien. Zeker met het enorm aantal platforms dat er is en dat er nog aan zit te komen. Daarvoor zullen standaarden moeten worden gecreëerd en manieren om dit automatisch te kunnen monitoren. Een mooie, interessante en vooral ook relevante uitdaging. Ik ga ‘m volgen.
Uber wants to be the ‘Amazon of transportation.’ BMW and Daimler might do it first.
“German carmakers Daimler and BMW unveiled a joint ride-hailing, parking and electric car charging business on Friday to compete with mobility services provided by Uber and other tech firms.”
Mooi om te zien hoe twee bedrijven die voorheen grote concurrent van elkaar waren elkaar nu opzoeken om samen een antwoord te vinden (en hopelijk te bieden) voor de uitdagingen en kansen van deze tijd. En natuurlijk kun je vinden dat 1 miljard dan een schijntje is, Uber die verbrandt dat in een kwartaal, maar als je verder leest dan zie je a) dat er veel meer gebeurt en b) je hebt het hier over bedrijven met bestaande assets die kunnen worden ingezet en die al winstgevend zijn.
Tweet van de week
Vorige week ging ik in Utrecht met Jitse Groen, Marieke Blom, Yorick Bleijenberg en Agnes Jongerius in debat tijdens het event ‘Pizza & de platformeconomie: Wie krijgt het grootste stuk?’. Het was een interessante avond, maar wat mij opviel (en ik had het ook wel een beetje kunnen weten kijkend naar de titel van het event en met een de oprichter van Thuisbezorgd en een UberEats/Deliveroo koerier in het panel) was dat de discussie vooral bleef hangen bij de laagbetaalde, kwetsbare en ook veelal als bijbaan uitgevoerde klussen. Met, niet verrassend, de nadruk op maaltijdbezorgers. En de discussie veel ging over de platformen die hun aanbieders als freelancer classificeren en Thuisbezorgd die dit niet doet (voor 3 procent van hun deliveries).
Nadeel van dit soort discussies is dat platformwerk gelijk wordt gesteld aan werk dat wordt uitgevoerd door een kwetsbare groep slechtbetaalde freelancers die volgens velen eigenlijk gewoon in dienst moeten. En toen ik riep dat platformen in iedere sector een rol gaan spelen dit gelijk als slecht nieuws werd gezien. En dat is zonde. En dat was dan voor mij ook de aanleiding om bovenstaande tweet te versturen. Omdat ten eerste platformwerk niet automatisch ‘slecht’ werk is. Verre van. Werk in de platformeconomie kent vele vormen. Vormen waar de platformisering een bedreiging voor is en vormen waar de platformisering een grote unieke kans is. Uiteindelijk is het dan ook een verantwoordelijkheid voor alle stakeholders om het goede te koesteren en uit te nutten en het ongewenste te bestrijden. En om de balans tussen individu en maatschappij scherp te houden.
Event! (18 maart)
ESB-Economencafé Digitale platformen | ESB
Op 18 maart neem ik deel aan een panel discussie tijdens het ESB-Economencafé over Digitale platformen in Den Haag. Inschrijven kan via de link in de titel.
In de media
“Het grensvlak van verwondering en verbazing ligt dicht bij irritatie en boosheid” • Van Spaendonck 100 jaar
Ter ere van het 100-jarig jubileum van Van Spaendonck werd ik geïnterviewd over mijn expeditie in de platformeconomie. Het stuk verschijnt later ook nog in een magazine, maar is nu al online terug te lezen.
Eigen publicaties
De coöperatie als vakbond 2.0? | ZiPconomy
Naar aanleiding van het stuk in het FD over de werkerscoöperatie schreef ik deze blog op Zipconomy.nl
Paradoxically, platforms like Uber and Deliveroo could be good for labor unions | The Next Web
Mijn blog over platformen en vakbonden verscheen afgelopen weekend op het internationale tech platform The Next Web.
Contact
Inspiratie opgedaan en advies of onderzoek nodig bij vraagstukken rondom de platformeconomie?
Neem gerust contact op via een reply op deze nieuwsbrief, via mail ([email protected]) of telefoon (06-50244596).
Bezoek ook mijn YouTube kanaal met ruim 400 interviews over de platformeconomie en mijn persoonlijke website waar ik regelmatig blogs deel over de platformeconomie.
